Wie heeft de eerste noodlottige tomaat ontdekt waarmee de La Tomatina-revolutie begon? De realiteit is dat niemand het weet. Misschien was het een protest tegen Franco of een uit de hand gelopen kermis. Volgens de meest populaire versie van het verhaal begonnen lokale inwoners tijdens het Los Gigantes-festival (een optocht met gigantische poppen van papier maché) een opstootje op zoek naar enige aandacht. Ze stuitten toevallig op een groentekar in de buurt en begonnen rijpe tomaten te gooien. Onschuldige omstanders raakten erbij betrokken, totdat het voorval escaleerde in een enorme smeerboel van rond vliegend fruit. De aanstichters moesten de tomatenverkopers terugbetalen, maar dat weerhield de herhaling van meer tomatengevechten en de geboorte van een nieuwe traditie niet.

Bang voor niet te controleren escalatie vaardigden autoriteiten een verbod uit, veerden weer mee en vaardigden vervolgens opnieuw een reeks verboden uit in de jaren vijftig. In 1951 werden lokale inwoners die de wet overtraden opgesloten, totdat het publiek verontwaardigd riep om hun vrijlating. De meest opzienbarende actie tegen het tomatenverbod vond plaats in 1957. Voorstanders hielden een vleestomaatbegrafenis compleet met doodskist en rouwstoet. Na 1957 besloot de lokale overheid om het verzet op te geven en stelde in plaats daarvan een paar regels op en omhelsde de rare traditie.

Hoewel de tomaten centraal staan, leidt een week van festiviteiten naar de uiteindelijke confrontatie. Het is een viering van de patroonheiligen van Buñol, de Maagd Maria en St. Louis Bertrand, met optochten, muziek en vuurwerk in vreugdevolle Spaanse traditie. Om de krachten voor de dreigende vechtpartij op te bouwen, wordt aan de vooravond van de strijd een fantastische paella geserveerd. Het is een heerlijk Valenciaans gerecht met rijst, zeevruchten, saffraan en olijfolie.

Vandaag kent dit ongebreidelde festival een zekere mate van orde. Organisatoren zijn zover gegaan dat zij een bijzondere soort onverteerbaar tomaten hebben geteeld, uitsluitend voor het jaarlijkse evenement. De aftrap van de festiviteiten vindt rond 10.00 uur plaats, als de deelnemers met elkaar wedijveren om als eerste een ham bovenop een vette paal vast te grijpen. Omstanders spuiten de tomatenwerpers nat met water terwijl ze zingen en dansen in de straten. Zodra de kerkklok 12.00 uur slaat, rijden vrachtwagens vol met tomaten de stad binnen. Onderwijl bereikt het geroep "To-ma-te, to-ma-te!" een crescendo.

Dan, met het afvuren van een waterkanon, begint het hoofd-evenement. Dat betekent groen licht voor het verpletteren en lanceren van tomaten in frontale aanvallen tegen collega-deelnemers. Boogworpen over lange afstanden, gemikte schoten en haakse tomatenworpen over middellange afstand. Wat je techniek ook is, tegen de tijd dat het voorbij is, zie je er heel anders uit (en voel je je heel anders). Bijna een uur later zit er voor de tomatenbommenwerpers niets anders op dan geheel doorweekt in een zee van zompige straatsalsa te zitten met weinig meer te vinden dat lijkt op een tomaat. Een tweede kanonschot kondigt het einde aan van de strijd.