Wie gooide toch die eerste rampzalige tomaat, waardoor de revolutie La Tomatina werd ontketend? Eigenlijk weet niemand het antwoord op deze vraag. Misschien was het uit rebellie tegen het bewind van Franco of wellicht was het een uit de hand gelopen festival. De meest populaire versie die de ronde doet, is die uit 1945 waarbij inwoners tijdens het festival Los Gigantes (een parade met enorme poppen die gemaakt zijn van papier-maché) de aandacht op zichzelf vestigden door met elkaar op de vuist te gaan. De nabijheid van een groentekraam zorgde voor ammunitie in de vorm van rijpe tomaten. Onschuldige toeschouwers raakten bij de schermutseling betrokken en al gauw was het één grote chaos van over en weer vliegende stukken fruit. De aanstichters moesten de schade van de tomatenverkopers vergoeden, maar dit was niet van invloed op de populariteit van de steeds terugkerende tomatengevechten. Het begin van een nieuwe traditie.

De autoriteiten traden in eerste instantie niet zo streng op. Uit angst voor escalaties werd het feest in 1950 echter aan banden gelegd. In 1951 werden inwoners die zich niet aan het verbod hielden achter tralies gezet. Het publiek was het hier absoluut niet mee eens en de vlegels werden al snel weer op vrije voeten gesteld. De meest schaamteloze actie tegen het verbod op tomatengevechten vond plaats in 1957, toen voorstanders een nepbegrafenis organiseerden voor tomaten, compleet met kist en stoet. Na 1957 besloot het gemeentebestuur om eieren voor hun geld te kiezen. Ze stelden enkele regels op en omarmden de wonderlijke traditie.

Alles draait uiteraard om de tomaten, maar de week die voorafgaat aan de ultieme krachtmeting is volop gevuld met andere festiviteiten. Het is een viering van de patroonheiligen van Buñol, de Maagd Maria en de heilige Louis Bertrand. Er kan genoten worden van uitbundige Spaanse optochten, muziek en vuurwerk. Om energie te krijgen voor de naderende vechtpartij, kan men zich op de avond van de slag tegoed doen aan heerlijke paella. Dit fantastische Valenciaanse gerecht bestaat uit een unieke combinatie van rijst, zeevruchten, saffraan en olijfolie.

Het festival is tegenwoordig minder losbandig en meer aan regels gebonden. De organisatoren zorgen er zelfs voor dat de tomaten voor dit jaarlijkse evenement speciaal worden gekweekt en dat ze oneetbaar zijn. De festiviteiten worden om 10 uur in de ochtend afgetrapt met deelnemers die een ham te pakken moeten krijgen die aan de bovenkant van een ingevette paal is vastgemaakt. De klimmende deelnemers worden door de zingende en dansende toeschouwers natgespoten. Als de wijzer van de kerkklok op de twaalf staat, rijden er met tomaten volgeladen vrachtwagens de stad in en schalt het "To-ma-te, to-ma-te!" steeds harder door de straten.

Hét moment van de dag gaat definitief van start met het afvuren van een waterkanon. Deelnemers mogen elkaar nu op alle mogelijke manieren aanvallen met tomaten. Er zijn mensen die tomaten van ver gooien, mensen die gericht aanvallen en sommige tomaten bereiken op geheel onverwachte wijze hun doel. Welke methode er ook wordt gebruikt, na afloop ziet iedereen er gegarandeerd heel anders uit. Bijna een uur later kunnen de met tomaten doordrenkte deelnemers een bad nemen in de tomatensoep waarmee de straat nu gevuld is. De strijd is ten einde, zodra het tweede kanonschot klinkt.