Wie wierp die beroemde eerste tomaat die het begin was van de La Tomatina-revolutie? De waarheid is dat niemand het weet. Misschien was het een opstand tegen Franco of een uit de hand gelopen carnaval. Volgens de populairste versie van het verhaal probeerden tijdens het festival van Los Gigantes (een optocht van reusachtige poppen van papier-mâché) van 1945, leden van de plaatselijke bevolking een vechtpartij uit te lokken om wat aandacht te trekken. Ze stuitten toevallig op een groentekar in de buurt en begonnen met rijpe tomaten te gooien. Onschuldige toeschouwers begonnen mee te doen totdat het schouwspel ontaardde in een gigantisch slagveld van vliegend fruit. De aanstichters moesten de tomatenverkopers schadeloos stellen, maar dat voorkwam niet dat de tomatengevechten vaker voorkwamen – een nieuwe traditie was geboren.

Uit angst voor een onvoorspelbare escalatie voerden de autoriteiten in de jaren ’50 een serie verbodsbepalingen in, hieven ze weer op en voerden ze opnieuw in. In 1951 werden inwoners die de wet overtraden gevangen gezet totdat een storm van protest opstak die hun vrijlating eiste. Het beroemdste verzet tegen de tomatenverordening vond plaats in 1957 toen tegenstanders een zogenaamde tomatenbegrafenis organiseerden, compleet met kist en begrafenisstoet. Na 1957 besloot het lokale bestuur met de stroom mee te roeien, een paar regels in te stellen en de knotsgekke traditie te aanvaarden.

Hoewel de tomaten in het middelpunt staan, is het een hele week van festiviteiten die tot de uiteindelijke climax leidt. Het is de viering van de beschermheiligen van Buñol, de maagd Maria en de heilige Louis Bertrand, inclusief straatoptochten, muziek en vuurwerk in een vreugdevolle Spaanse stijl. Om op krachten te komen voor de naderende confrontatie wordt er op de vooravond van het gevecht een legendarische paella geserveerd, een ode aan het typische Valenciaanse gerecht van rijst, vis en schaaldieren, saffraan en olijfolie.

Vandaag de dag is dit bandeloze festival in een paar banen geleid. De organisatoren zijn er zelfs toe overgegaan om alleen voor deze jaarlijkse gebeurtenis een speciale soort oneetbare tomaten te kweken. De feestelijkheden starten rond 10 uur ’s morgens als de deelnemers zo snel mogelijk een ham die bovenop een ingevette paal hangt, proberen te pakken. Toeschouwers spuiten de klauteraars nat met water, terwijl ze op straat zingen en dansen. Als de kerkklok 12 uur ’s middags slaat, rollen tot de nok met tomaten gevulde vrachtwagens de stad binnen, terwijl het gescandeerde “To-ma-te, to-ma-te!” een climax bereikt.

Dan, met het afvuren van een waterkanon, begint het belangrijkste evenement. Dat betekent groen licht voor het kneuzen en gooien van tomaten in grootscheepse aanvallen tegen mededeelnemers. Langeafstandstomatenwerpers, sluipmoordenaars van korte afstand en middenafstandsraakgooiers. Welke techniek je ook gebruikt, tegen de tijd dat het voorbij is, herken je jezelf niet meer terug (ook qua gevoel). Bijna een uur later laat men de van tomaten doordrenkte bommenwerpers nog wat spelen in een zee van zompige straatsalsa waarin je nog maar nauwelijks iets terugvindt dat op een tomaat lijkt. Een tweede kanonschot markeert het einde van de strijd.