Wie wierp die eerste veelbetekenende tomaat die de La Tomatina-revolutie in gang zette? De waarheid is dat niemand het weet. Misschien was het een anti-Franco opstand, of een carnavalsviering die uit de hand liep. Volgens de meest populaire versie van het verhaal hadden plaatselijke inwoners in 1945, tijdens het festival van Los Gigantes (een optocht met gigantische poppen van papier-maché), wel zin in een relletje om de aandacht te krijgen. Onschuldige toeschouwers raakten erbij betrokken totdat de situatie ontaarde in een gigantisch vliegend fruitgevecht. Dat de aanstichters de tomatenverkopers schadeloos moesten stellen stond een herhaling van de tomatengevechten niet in de weg. Een nieuwe traditie was geboren.

De autoriteiten, bezorgd om chaotische escalatie, stelden in de jaren ’50 een serie verboden in, om die vervolgens weer in te trekken om ze later weer opnieuw in te stellen. In 1951 werden plaatselijke inwoners die de wet aan hun laars lapten opgesloten totdat een verontwaardigd publiek hun vrijlating eiste. De meest beroemde uitdaging van de tomatenverboden vond plaats in 1957, toen voorstanders een tomatenbegrafenis in scène zetten inclusief doodskist en processie. Na 1957 gingen de lokale autoriteiten overstag en omhelsden ze, na instelling van een paar regels, de spetterende traditie.

Hoewel de tomaten centraal staan, wordt de uiteindelijke veldslag ingeleid door een week van festiviteiten. Het is een viering van Buñols beschermheiligen, De Heilige Maagd Maria en de heilige Lodewijk Beltrán, met straatoptochten, muziek en vuurwerk waar de Spaanse levensvreugde vanaf spat. Om op krachten te komen voor de aanstaande confrontatie wordt er een heldhaftige paella geserveerd aan de vooravond van de strijd, het klassieke Valenciaanse gerecht dat bestaat uit rijst, zeevruchten, saffraan en olijfolie.

Vandaag de dag kent dit uitgelaten festival een bepaalde mate van orde. De organisatoren spannen zich in om speciaal voor het jaarlijkse evenement een bijzonder soort oneetbare tomaten te groeien. De festiviteiten beginnen rond 10:00 wanneer deelnemers het tegen elkaar opnemen om een ham te pakken te krijgen die is vastgezet bovenop een ingevette paal. Toeschouwers besproeien de klimmers met water terwijl ze dansen en zingen in de straten. Wanneer de kerkklok 12 uur slaat rijden de vrachtwagens met tomaten de stad binnen, terwijl in spreekkoren het 'To-ma-te, to-ma-te!' aanzwelt tot een climax.

Dan begint, met het afschieten van een waterkanon, het hoofdevenement. Dit vormt het startsein voor het pletten en lanceren van tomaten door deelnemers in grootscheepse aanvallen op andere deelnemers. Of je nu een lange afstandstomatenwerper bent, frontaal de aanval zoekt of vanaf middellange afstand je slachtoffers maakt, tegen de tijd dat het voorbij is ben je een volledig ander mens. Na bijna een uur waden de met tomaten doorweekte bommengooiers door een zee van sappige straatsalsa, waarin het lastig is om nog iets wat op een tomaat lijkt te herkennen. Een tweede kanonschot signaleert het einde van de strijd.